16 yüzyılın baÅŸlarında Ä°talya beÅŸ ayrı ülkenin yönetiminde parçalanmış durumdadır. Floransa’da yaÅŸayan ünlü düşünür Machiavelli ülkenin kaotik ortamında fikirleri ile fark edilmeye çalışmaktadır. Yerel iktidarı elinde tutan Medici ailesinden itibar gören Machiavelli burjuvaların demokratik iktidar rejimlerinde iÅŸsiz kalır. Ãœnlü “Prens” adlı eserini yazarken günümüz siyaset dünyasının kabulü olan Makyavelizm’in kurucusu olacağının farkında deÄŸildir. Onun kiÅŸisel ve ulusal olmak üzere iki amacı vardır. Ä°ktidarı elinde tutanlara kendini ispatlayıp kariyerini artırmak, alacağı bir görevle geçimini saÄŸlamak, öte taraftan yetkililere yol gösterip çok arzuladığı Ä°talya birliÄŸine hizmet etmekti. 58 yılık hayatı içinde iki amacına ulaÅŸamadan sefalet içinde ölmüştür. Ä°talya yarım adasının birliÄŸi ise onun ölümünden 344 yıl sonra gerçekleÅŸmiÅŸtir.

Machiavelli’nin Prens adlı eserinde topladığı fikirler; çoÄŸunlukla baÄŸlamından koparılarak, yapılan yorum ve eklemeler ile Makyavelizm düşüncesi oluÅŸmuÅŸtur. Devlet yönetiminde amaca ulaÅŸmak için her yol ve yöntemin mubah sayıldığı bu fikir; günümüzde monarÅŸik, oligarÅŸik, teokratik ve de demokratik tüm yönetimlere rehberlik etmektedir. Machiavelli farkında olmadan tüm yönetimlerin özde siyasal çalışmalarını birbirine yakınlaÅŸtırmıştır. Farklı isimler ile anılan tüm yönetimler giydikleri gömlek ve taktıkları maske dışında uygulama tarzları benzeÅŸmiÅŸtir. Tebaada yaÅŸatılan hayat mücadelesi sahte bir yoÄŸunluk saÄŸlamaktadır. Bu hengâmenin toplumları, tercih ettikleri yönetimlerin örtülü Makyavelist politikalarını yorumlayamamaktadır.

Öte taraftan yenilenen yaÅŸamın dinamikleri, saÄŸladığı gözlem ve kıyas ortamları ile düşünsel alt yapıya muazzam inceleme ve muhakeme laboratuarı sunmaktadır. Tarihe sığmayan emeklerin oluÅŸturduÄŸu ideolojiler, idealizmi yakalamadan ilkelerinden uzaklaÅŸtı.  Ne dinler tarihinde nede ideolojilerin serüveninde global saadet hayatı kayda geçmedi.  Bir ülkenin refahı baÅŸka bir toplumun sömürülmesi üzerine kuruldu. Kendi evi dışında haydutlaÅŸanlara karşı inanç ve ideal fikirlere sahip tüm yönetimler Makyavelizm’e sarılmak zorunda bırakıldı.

Teknoloji ve enformasyon doyumsuz bir yönetim anlayışını yaygınlaÅŸtırmıştır. Her yerden her ÅŸeyden beslenme hakkını kendinde görenler, ötekileri tehdit ve tehlike alanları olarak tanımlamıştır. Åžiddet ile birlikte gaspın maÄŸdurlarını yumuÅŸatmak için dil ve davranış karakterleri deÄŸiÅŸti. Davranışın ÅŸiddete dönüştüğü yerde okÅŸayan dil gerçekleri manipüle etmektedir. Her müdahale ve kullanılan dil kendi dönemin koÅŸullarında gerekçeleri, neden ve sonuçları ile açıklanabilir. Telafisi olmayan tahribat, intikam duygularını besleyecektir. Yakın tarihe kadar güç merkezleri yüzlerce yıl el deÄŸiÅŸtirmemiÅŸ olabilir.  Teknokentlere doÄŸru yürüyen insanlar yüzlerce yıl beklemeden yeni, ani güç merkezleri oluÅŸturabileceÄŸi ön görülmelidir.

Makyavelist düşünceye göre çoÄŸunluÄŸun menfaati için azınlıktan vazgeçilebilir. Machiavelli’nin Ä°talya’nın birliÄŸi için ortaya koyduÄŸu bu fikirler günümüzde uluslar arası politikanın temelini oluÅŸturmuÅŸtur. Az sayıda geliÅŸmiÅŸ ülkenin keyfi için geriye kalan dünya acımasızca tüketilmektedir.  Metropoliten ÅŸehirler, doyumsuz dürtüler, yeni nesil savaÅŸ teknolojisi denklemine Machiavelli’nin cevabı ne olurdu?

Demokrasi dâhil tüm yönetim anlayışlarının içi boÅŸaltılırken Ä°slam coÄŸrafyasının konumladığı yer algılanmalıdır. Farklı zenginliklerinden yoksun bırakılmış, parçalanmış bu coÄŸrafya; ümmet bilincini kaybederek her ülke tek başına orantısız saldırılara karşı yığılmıştır.  Bu coÄŸrafyanın yönetimleri; Ä°slam bedenine cemaat, asabiyet, milliyet ve mezhep gömleklerini giydirerek ona ideolojik bir konum saÄŸlamıştır. Yöneticileri ise Makyavelist politikalar ile Ä°slam’ın kodları ile oynadı. Adalet zemini üzerine kurulu olan Ä°slam; birliÄŸi vaat ederek huzurun garantisini sunar. Adil düzenden uzak; cemaat, asabiyet, ırk ve mezhebe göre iÅŸleyen yönetim çatışmaya ve zayıflamaya mahkûmdur.

Ä°slam coÄŸrafyasına hayati tehdit eÅŸ zamanlı içeriden ve dışarıdan baÅŸlamıştır. Adil olmayan paylaşım içeride bölünmeler yaratarak tehditler doÄŸurmuÅŸtur. BirliÄŸini kaybeden ülkeler dış güçlerin paylaşımlarına karşı çaresiz kalmıştır. BirliÄŸin saÄŸlanması için kullanılan “Ä°slami dilin” teoride kalması sonuç vermemiÅŸtir. Machiavelli’ye göre “devletin yönetimini elinde tutanlar iyi, erdemli, dürüst, ahlaki ve dindar deÄŸillerse bile dindar görünerek tüm bu meziyetlere sahipmiÅŸ gibi halkı inandırmak zorundalar.” Müslüman toplumun temel kodları olan bu meziyetleri, ikiyüzlü uygulayan liderlerin sahte yüzleri halkın gözünden kaçmamıştır.

Machiavelli 1513 tarihinde Floransa yönetimine atfen hazırlamış olduÄŸu Prens adlı kitabında;  “Yöneticiler;  en güçlü dönemlerinde en doÄŸru kararları alıp uygulamalıdır. Bu yaklaşım zayıf dönemde yapılan yanlışların örtülmesi için önemli bir malzemedir” der. 1513’te Ä°talya’da kabul görmüş bu yaklaşım kendi dönem koÅŸullarında gerekçeleri, neden-sonuç iliÅŸkileri tereddütlü sorulara cevap vermiÅŸ olabilir. Ä°slam tarihinde ise bu yaklaşım hiçbir zaman kabul görmedi. En zayıf dönemlerde doÄŸrulara daha fazla ihtiyaç duyulmuÅŸtur. Yanlışlar, sadece yıkımı hızlandırmıştır. Yöneticilerin en güçlü oldukları dönemde “güç zehirlenmesine” uÄŸramaları aslında sonlarını hızlandırmıştır. Her yönetimin yıkılışı devletin yapısında ciddi sarsılmalara neden olmuÅŸtur.  Ãœlkedeki her yeteneÄŸe açık olan devlet imkânlarının sadece hükümetin hinterlandına baÄŸlanması ayrı bir hezeyandır.

GeniÅŸ bir coÄŸrafyada, farklı kültürlerde hayat bulan tek Ä°slam anlayışını idame etmek mümkün olmayacaktır. Paydaşı Ä°slam olan coÄŸrafyaların özelleri ve öncelikleri elbette ayrışacaktır.  DoÄŸal farklılıklar üzerinde geliÅŸtirilen çatışmalar Ä°slam’dan ziyade Makyavelist düşünceye yakındır. Ä°slam kültürüne eklemlenen ideolojiler kendi içinde düşman üretmektedir. Yüzlerce yıldır Ä°slam coÄŸrafyası debelenip durduÄŸu bataklığın içinden kurtulmalıdır. GeleceÄŸin görünür olması, endiÅŸeler içinde düne sırt çevirmeleri artırmıştır. Gerçek baÄŸlamından koparılmış inanç merkezli bir dünya yerine daha reel insan merkezli bir dünya geliÅŸtirilmelidir. TanrılaÅŸtırılan kimlikler ve insanlar veya tanrının insanlaÅŸtırılması kalınan bataklığı beslemektedir. Çürüme ve yozlaÅŸmanın sokaklarda akması tüm insanlığın sorunudur.

Machiavelli yazdıklarından kendini sorumlu tutmaz. O gördüklerini göstermeye çalıştığını söyler. Kendi görüşlerinden yararlanarak uygulamalardan doÄŸan sonuçlar uygulayıcısına aittir der. Böylece Machiavelli olası tüm sonuçları uygulayıcılarına atfetmiÅŸtir. Zaten tarih boyunca hiç kimse Machiavelli’yi suçlamamıştır. O, tarihin akan ritmine yeni bir akort eklemiÅŸtir. Yüzlerce yıl sonra da kariyerini kazanarak her yönetime efekte olmuÅŸtur.

Teknokentlere yerleÅŸen hayat yeni bir akort için yüzlerce yıl beklemeyecektir. Ä°slam ve coÄŸrafyasını kendi içindeki hastalıklardan kurtarma çaÄŸrısı henüz gelmedi.  DoÄŸan ihtiyaç, ÅŸartlar hızla olgunlaÅŸtırmaktadır.

Covid 19 pandemisi global tek sorun deÄŸildir.  Bu pandemi, küresel düzeydeki ekonomik krizi, terör ve ÅŸiddeti, yaklaÅŸan dünya savaşını olumsuz yönde körüklemektedir. Adil paylaşılmayan dünyanın açlığa terk edilen insanları, refah içinde yaÅŸayanlar için tehdittir. Marjinal gruplardan ziyade, devlet yapılarının terör ve ÅŸiddeti kullanmaları kültür ve medeniyetler arası gerilimi artırmıştır.  DoÄŸu Akdeniz, Karadeniz, OrtadoÄŸu ve Kafkaslarda dünya güçlerinin boy ölçüşmesi olası dünya savaÅŸ alanını belirlemiÅŸtir.

Bizim Machiavelli’ye ihtiyacımız yok, adalet içinde birliÄŸe mecburuz.

                                                                                                                                              Zeynel KAARATAÅž